Grootmoeder is altijd binnen handbereik in de Duitse deelstaat Saksen. Zo zag ik haar geregeld in de supermarkt. Neem oma Hartmann, die prijkt in vol ornaat op de verpakking van de Kalter Hund. Nee, het gaat hier niet om een labrador die zich na een herfstduik in een moddersloot uitschudt, maar...

‘Het is nog te vroeg’, zegt de oude man. ‘Of zijn ze al rijp?’ Ik wijs omhoog, naar de ongrijpbare dikke, zwarte bramen die zich aan de enorme struik bevinden. Hij knikt. ‘Voor mij zijn de bramen pas lekker als de scholen weer beginnen. Vroeger, toen ik nog in het...